ΩΜΟΠΛΙΝΘΟΙ – ΠΛΙΘΙΑ

Η δόμηση με πλιθιά (adobe) είναι πανάρχαια και απαντάται σε όλα τα μέρη του κόσμου. Στη Δ. Ασία, Β. Αφρική, Δ. Αφρική, Ν. Αμερική, Κεντρική Αμερική,  νοτιοδυτική Β. Αμερική, Δ. και Αν. Ευρώπη. Είναι ο πιο απλός τρόπος δόμησης, με το χαμηλότερο κόστος, όταν και όπου τα εργατικά χέρια είναι άφθονα και φτηνά.

Το Ζιγκουράτ Chogha Zanbil στο Ιράν χρονολογείται στον 13^ο π.Χ. αιώνα.

Στην Ισπανία έχτιζαν με πλιθιά ήδη από τον 8^ο π.Χ. αιώνα.

Στη Gourna της Αιγύπτου σώζονται πλίνθινες κατασκευές στο μαυσωλείο του Ραμσή ΙΙ από το 3200 π.Χ.

μαυσωλείο του Ραμσή ΙΙ, στην Gourna, Αίγυπτος

(αρχείο Minke G.)

Οι κατασκευές της Θήρας και της Κνωσού χρονολογούνται στα 4000 -3000 π.Χ.

Το κάστρο του Bam, ή Arg-éBam, στην περιφέρεια Kerman του Ιράν, χρονολογείται στα 500 π.Χ.

Στο Μεξικό και στο Κολοράντο σώζονται δεκαεννιά από τους περίπου εκατό κλειστούς οικισμούς των Ινδιάνων Pueblo, που κατασκευάστηκαν πριν από την Ισπανική κατάκτηση.

Το μοναστήρι Tabo, στο Himachal Pradesh, είναι το αρχαιότερο πλίνθινο κτίσμα στην Ινδία.  Χτίστηκε το 996 μ.Χ..

Το μεγάλο τζαμί στην αγορά της Djenn στο Μαλί κατασκευάστηκε τον 13^ο αιώνα και θεωρείται ως η μεγαλύτερη κατασκευή με πλιθιά στον κόσμο.

Η πόλη Sanaa, πρωτεύουσα της Υεμένης, χτίστηκε 2500 χρόνια πριν. Τα παλιά πλίνθινα κτήριά της, άνω των 400 ετών, είναι έως και 8όροφα.

Sanaa, Υεμένη

Τα περισσότερα πλινθόκτιστα κτήρια στον ιστορικό πυρήνα της πόλης Shibam (το επονομαζόμενο Μανχάταν της ερήμου) στην Υεμένη, από 8όροφα έως 12όροφα, χρονολογούνται από τον 15^ο, τον 16^ο, και τον 17^ο αιώνα.

Shibam Υεμένη

Οι Tellem, στο Μαλί, έχτιζαν τα κτήρια και τους οικισμούς τους με πλιθιά στις περιοχές που σήμερα κατοικούνται από τους πυγμαίους Dogon.

Οικισμός και κτήρια των Dogon, Μαλί

Οι περισσότερες από τις παραπάνω κατασκευές εντάσσονται στα κηρυγμένα από την UNESCO  Μνημεία Πολιτιστικής Κληρονομιάς. Δείχνουν με τον πιο σαφή τρόπο ότι οι κατασκευές του πλιθιού όχι μόνο δεν είναι ευάλωτες και ευτελείς αλλά  αντίθετα, αντέχουν εξαιρετικά στο χρόνο, στις ιστορικές, φυσικές και ανθρωπογενείς επιδράσεις και φθορές.

ΠΑΡΑΣΚΕΥΗ ΠΛΙΘΙΩΝ

Σε διαφορετικές εποχές, ιδιαίτερα όμως από τόπο σε τόπο, η παρασκευή των πλιθιών διαφέρει. Καθορίζεται σε μεγάλο βαθμό από τη διαθέσιμη πρώτη ύλη (την σύσταση των εδαφών), το κλίμα και την σεισμικότητα του κάθε τόπου. Καθορίζεται επίσης από την κάθε συγκεκριμένη τεχνική δόμησης αλλά και την επηρεάζει.

Πλιθιά στην Ελλάδα

Λεύκη, Καστοριά: πλιθιά από διαφορετικό χώμα στην ίδια κατασκευή. Τα πλιθιά είναι όμως πάντα βαριά, συμπαγή, θερμοχωρητικά, οπλισμένα με λίγο άχυρο

Χειροποίητα πλιθιά

Στην Ελλάδα τα χειροποίητα πλιθιά παρασκευάζονται στο εργοτάξιο, συνήθως από το χώμα της εκσκαφής ή του χώρου δόμησης, εφόσον αυτό περιέχει άργιλο. Το μείγμα τους είναι πηλός με αρκετή ποσότητα αδρανών υλικών, κυρίως άμμου και χαλικιών, ώστε να διατηρεί σταθερό όγκο, δηλαδή να μην συρρικνώνεται όταν στεγνώνει.

Προετοιμασία μείγματος

Η καλή, επίμονη επεξεργασία του μείγματος με πάτημα ή ζύμωμα παίζει αποφασιστικό ρόλο στην εξασφάλιση της συνοχής του. Η συνοχή και η αποφυγή ρηγμάτωσης ενισχύεται και με την προσθήκη ινών, όπως κομμένο άχυρο ή τρίχες ζώων, συνήθως αιγότριχες, που παίζουν ρόλο οπλισμού.

Πάτημα και ζύμωμα

Το μείγμα μπορεί να περιέχει και άλλες προσμίξεις, ανάλογα με τις επιθυμητές ιδιότητες.

Η ανάδευση του μείγματος μπορεί να γίνει και με τη βοήθεια ζώων ή με μηχανικό τρόπο.

Μηχανικός θρυμματισμός και ανάδευση
(από Minke G., 2004)

Τα καλούπια που χρησιμοποιούνται είναι συνήθως ξύλινα ή και μεταλλικά, μονά, διπλά ή πολλαπλά. Το σχήμα τους είναι παραλληλεπίπεδο ή τραπεζοειδές, όταν πρόκειται να χρησιμοποιηθούν σε θολωτές κατασκευές. Οι διαστάσεις τους ποικίλουν και είναι ανάλογες του πάχους της τοιχοποιίας και του τρόπου δόμησης που έχει επιλεγεί.

Μονό και πολλαπλό καλούπι πλιθιών

Τα καλούπια τοποθετούνται πάνω σε μία κατά το δυνατόν λεία και καθαρή επιφάνεια, στην οποία σκορπίζεται πριονίδι. Πριν γεμίσουν με πηλό ξεπλένονται, για να μην κολλήσει ο πηλός και χαλάσει το σχήμα του κατά την απομάκρυνσή τους.

Ο πηλός πετιέται με δύναμη μέσα στο καλούπι, μέχρι να το γεμίσει λίγο πιο ψηλά από το επάνω χείλος του. Το περίσσευμα απομακρύνεται στη συνέχεια συρτά, με κάποιο επίπεδο μέσο (π.χ. μικρή ξύλινη βέργα), ώστε η πάνω επιφάνεια του πλιθιού να γίνει επίπεδη. Αμέσως μετά το καλούπι απομακρύνεται. Η επιφάνειες των πλιθιών πρέπει να είναι αδρές, ώστε να έχουν στο χτίσιμο καλή πρόσφυση με τη λάσπη. Το στέγνωμα των πλιθιών πρέπει να γίνεται αργά.

Τα χειροποίητα πλιθιά μπορούν να χρησιμοποιηθούν στην κατασκευή φέρουσας τοιχοποιίας ή τοιχοποιιών πλήρωσης με φέροντα οργανισμό ξύλου αλλά και άλλων υλικών, όπως μεταλλικό  ή οπλισμένου σκυροδέματος. Το συνδετικό κονίαμα των τοιχοποιιών είναι λάσπη, από τον ίδιο πηλό, από τον οποίο όμως έχουν αφαιρεθεί τα χονδρόκοκκα υλικά (τα χαλίκια).

Μηχανοποιημένα πλιθιά

Η παρασκευή πλιθιών στο εργοτάξιο μπορεί να γίνει και με τη βοήθεια μηχανών. Το είδος τους εξαρτάται από το μέγεθος του έργου, τη μέθοδο διαχείρισης του και τις σχέσεις κόστους – οφέλους της κατασκευής. Έχουν αναπτυχθεί διάφοροι τύποι μηχανών, λιγότερο ή περισσότερο εξελιγμένοι.

Βιομηχανικά πλιθιά

Σε πολλές χώρες του κόσμου, όπου υπάρχει ζήτηση, γιατί η δόμηση πηλού είτε συνεχίζεται, είτε επιστρέφει, τα πλιθιά παράγονται βιομηχανικά. Τα μείγματα των πηλών ακολουθούν τις προδιαγραφές των αντοχών και των ιδιοτήτων που ισχύουν σε κάθε χώρα. Οι τύποι των ωμόπλινθων παρουσιάζουν μεγάλη ποικιλία μεγεθών, σχημάτων και δομής, ανάλογη των απαιτήσεων της δόμησης. Στη Γερμανία τα βιομηχανικά πλιθιά ονομάζονται Grünlinge (= πρασινάκια) και το μέσο κόστος τους δεν υπερβαίνει το 40 % του μέσου κόστους των οπτόπλινθων. Τα συμπιεσμένα πλιθιά είναι μία από τις μορφές βιομηχανικών πλιθιών.

Βιομηχανικά πλιθιά

Σύγχρονες πλίνθινες θολωτές κατασκευές

Ο αρχιτέκτονας Gernot Minke ανάπτυξε τα τελευταία χρόνια τεχνικές δόμησης θόλων από πλιθί με σύγχρονες μεθόδους κατασκευής και ιδιαίτερη έμφαση στην αισθητική και κατασκευαστική τους αρτιότητα και στην εξασφάλιση αντισεισμικής συμπεριφοράς.

Έργα του βρίσκονται εκτός από τη Γερμανία σε πολλά μέρη του κόσμου, όπως στο Ν. Δελχί, στο Περού, τη Βολιβία, σε πολλές άλλες χώρες της Λατινικής Αμερικής, αλλά και στην Ελλάδα (Θεσσαλονίκη, Χανιά).