ΑΠΟΘΕΜΑΤΑ ΦΥΣΙΚΩΝ ΠΟΡΩΝ

Ο όρος «πόροι» αναφέρεται στις ύλες του Πλανήτη, που χρησιμεύουν στο ανθρώπινο είδος για την επιβίωση, την αναπαραγωγή, την παραγωγή και την συγκέντρωση πλούτου.

Η προσπάθεια ανακάλυψης, κατοχής και εκμετάλλευσης των πηγών των φυσικών πόρων, αποτέλεσε βασική κινητήρια δύναμη της εξάπλωσης του ανθρώπου στη γη, των εξερευνήσεων αλλά και αιτία συγκρούσεων και πολέμων.

Η διαρκώς αυξανόμενη ζήτηση πόρων, σε συνδυασμό με την ταχεία συρρίκνωση των αποθεμάτων αυτών, εντείνει όλο και περισσότερο τον ανταγωνισμό σε παγκόσμιο επίπεδο. Οι φυσικοί πόροι από «αγαθά» έχουν μετατραπεί σε «χρηματιστηριακές αξίες».

ΚΑΤΗΓΟΡΙΕΣ ΦΥΣΙΚΩΝ ΠΟΡΩΝ

Οι φυσικοί πόροι διακρίνονται από περιβαλλοντική άποψη σε τρείς κατηγορίες.

• Πεπερασμένοι πόροι: Είναι οι πόροι των οποίων η συνολική ποσότητα είναι προσδιορισμένη, άρα και εξαντλήσιμη. Προέρχονται από το έδαφος και το υπέδαφος (πετρώματα, μέταλλα, οργανογενή ορυκτά).
• Ανανεώσιμοι  πόροι: Είναι οι πόροι των οποίων οι ποσότητες ανανεώνονται διαρκώς. Προέρχονται από τη βιόσφαιρα (χλωρίδα, πανίδα) και αναπαράγονται με φυσικές ή τεχνητές διεργασίες. Όμως ορισμένοι απ’ αυτούς κινδυνεύουν να εξαφανιστούν εάν δε διατηρηθούν οι κατάλληλες συνθήκες για την αναπαραγωγή τους.
• Ανεξάντλητοι πόροι: Είναι οι πόροι της φυσικής ενέργειας, δηλαδή ο ήλιος και ο άνεμος, καθώς και το νερό.

Οι φυσικοί πόροι διακρίνονται, από άποψη εκμεταλλευσιμότητας, σε δύο βασικές κατηγορίες:

• Ενεργοί φυσικοί πόροι είναι οι εκμεταλλεύσιμοι πόροι και αναφέρονται ως «αποθέματα». Σήμερα προκύπτει με μεγάλη ένταση το πρόβλημα  ανεπάρκειας των αποθεμάτων σε σχέση με το ραγδαία αυξανόμενο παγκόσμιο πληθυσμό. Το πρόβλημα της εξάντλησής τους αναδεικνύεται κυρίως στα μεταλλεύματα, στο φυσικό αέριο και στο πετρέλαιο. Στα πετρώματα δεν υπάρχει οξύ πρόβλημα, παρά μόνον κάποια μείωση στα ασβεστολιθικά. 
• Εν δυνάμει φυσικοί πόροι ή «αποθεματική βάση» είναι οι πόροι που έχουν εντοπιστεί αλλά δεν έχουν αξιοποιηθεί ακόμα, για διάφορους λόγους, όπως:
  • η δυσχερής και δαπανηρή, με τις σημερινές τεχνολογικές δυνατότητες, εξόρυξης ή απόσπασης ή άντλησής τους.
  • οι παγκόσμιες πολιτικοοικονομικές και χρηματιστηριακές διεργασίες και σκοπιμότητες

Η εξάντληση των φυσικών πόρων οφείλεται στην κατασπατάλησή τους. Η διαχείρισή τους καθορίστηκε μέχρι τώρα αποκλειστικά από τα κριτήρια της βιομηχανικής ανάπτυξης που επέβαλε το μοντέλο της υπερκατανάλωσης, χωρίς σχεδιασμό, επιστημονική γνώση, πρόβλεψη και στρατηγική, με αποκλειστικό γνώμονα το κέρδος. Αποτέλεσμα είναι η εκρηκτική δυσαναλογία μεταξύ αποθεμάτων και καταναλωτικών απαιτήσεων. Η ποσότητα της κατά μέσο όρο κατανάλωσης του κάθε ανθρώπου υπερβαίνει κατά πολύ τη φέρουσα ικανότητα του πλανήτη και εκφράζεται στο μέγεθος του σύγχρονου οικολογικού αποτυπώματος.

ΟΙΚΟΛΟΓΙΚΟ ΑΠΟΤΥΠΩΜΑ

Ο όρος οικολογικό αποτύπωμα, είναι ένα στατιστικό μέγεθος, που εκφράζει το βαθμό παρέμβασης του ανθρώπου στις ισορροπίες των οικοσυστημάτων.

Το μέτρο του οικολογικού αποτυπώματος είναι το εκτάριο (για την Ελλάδα το στρέμμα, ίσο με 0,1 εκτάριο). Περιλαμβάνει ποσοστά παραγωγικής γης, πόσιμου νερού και θάλασσας που χρησιμοποιούνται για την κάλυψη των ανθρώπινων αναγκών, συνυπολογίζοντας τις εκπομπές ρύπων και την έκταση για την απόθεση των απορριμμάτων.

Το μέσο οικολογικό αποτύπωμα σήμερα στον κόσμο είναι 22 στρέμματα κατά άτομο, ενώ δεν θα έπρεπε να ξεπερνά το 18 στρέμματα, προκειμένου να μη βιάζει τις βιολογικές αντοχές του Πλανήτη. Σύμφωνα με τον Ευρωπαϊκό Οργανισμό Περιβάλλοντος, το οικολογικό αποτύπωμα της Ευρώπης έχει ξεπεράσει από το 1960 αυτά τα όρια. Ο μέσος Ευρωπαίος έχει αποτύπωμα  59,7 στρέμματα. Η Ελλάδα χρειάζεται 59 στρέμματα, ενώ κατέχει την 20^η χειρότερη θέση ανάμεσα σε 148 χώρες, στις οποίες έχει εξεταστεί το οικολογικό αποτύπωμα.

Η ζήτηση φυσικών πόρων στο διάστημα 1966 – 2007, σε παγκόσμιο επίπεδο, διπλασιάστηκε. Σήμερα, σύμφωνα με τα στοιχεία που δίνει η διεθνής έκθεση «Ζωντανός Πλανήτης 2010: βιοποικιλότητα, βιοχωρητικότητα και ανάπτυξη»,  η Γη χρειάζεται 1,5 χρόνο για να παράγει τους πόρους που η ανθρωπότητα καταναλώνει σε ένα χρόνο.

Αποθέματα βασικών φυσικών πόρων
(στοιχεία USGS 2007)

Η στροφή στους  ανανεώσιμους φυσικούς πόρους, δηλαδή πόρους από τη χλωρίδα και πανίδα, φαίνεται να είναι μονόδρομος διότι:

• αναπαράγονται, άρα μπορούν να έχουν απεριόριστα αποθέματα
• είναι αποδομήσιμοι και αφομοιώσιμοι, εφόσον δεν έχουν αναμειχθεί με επικίνδυνα ή τοξικά υλικά.

ΠΡΟΣΤΑΣΙΑ ΦΥΣΙΚΩΝ ΠΟΡΩΝ

Η αναθεώρηση της φιλοσοφίας υπερκατανάλωσης και ο επαναπροσδιορισμός ενός νέου μοντέλου διαχείρισης φυσικών πόρων, επιβάλουν:

• Διαφύλαξη της γονιμότητας του εδάφους
• Ορθολογική διαχείριση και οικονομία στη χρήση και  πλήρη αξιοποίηση των πρώτων υλών (χρήση υπολειμμάτων και υποπροϊόντων, συντήρηση, επιμήκυνση χρόνου ζωής)      
• Διεύρυνση της δυνατότητας ανακύκλωσης, επανάχρησης ή αφομοίωσης των υλικών στο τέλος του κύκλου ζωής τους
• Ανάπτυξη έρευνας και τεχνολογίας, προσανατολισμένης στην εξοικονόμηση φυσικών πόρων.