ΔΟΜΗΣΗ ΜΕ ΠΗΛΟ

Η δόμηση με πηλό ήταν η δεύτερη από τις τρεις φάσεις κατασκευής, από την Ανέλιξη, ενός περιπτέρου με ξύλινο φέροντα οργανισμό, τοιχοποιίες πλήρωσης από πηλό και φυτεμένη στέγη. Βασικός στόχος ήταν ο σχεδιασμός και η υλοποίηση μιας κατασκευής με τα εξής χαρακτηριστικά:

• Χρήση υλικών δόμησης με χαμηλή περιεκτικότητα πρωταρχικής ενέργειας, άφθονων στη φύση, ανακυκλώσιμων ή αφομοιώσιμων  και καθαρών, δηλαδή φιλικών στην υγεία και το περιβάλλον.
• Πειραματισμός  με οικοδομικά υλικά και τεχνικές, που δε χρησιμοποιούνται στις σύγχρονες, συμβατικές κατασκευές
• Δυνατότητα ιδιοκατασκευής με απλά μέσα και εργαλεία
• Μείωση του  κόστους κατασκευής στο μεγαλύτερο δυνατό βαθμό
•  

Η κατασκευή πραγματοποιήθηκε τον Μάιο του 2008, στο Ελαιόρεμα Πανοράματος, Θεσσαλονίκης, με χαρακτήρα επιμορφωτικού εργαστηρίου.

Το πρόγραμμα διαμορφώθηκε από τον αρχιτέκτονα Gernot Minke, ο οποίος και καθοδήγησε το εργαστήριο με την υποστήριξη της αρχιτέκτονος Έλλης Γεωργιάδου. Συμμετείχαν 16 άτομα, εταίροι και συνεργάτες της Ανέλιξης, που εργάστηκαν για επτά ημέρες.

Τα έξοδα της κατασκευής καλύφθηκαν από ίδιους πόρους της Ανέλιξης.

Σχεδιασμός κατασκευής

Η χρήση του περιπτέρου είναι αποκλειστικά θερινή. Η νότια πλευρά του καλύπτεται από τη στέγη που φτάνει χαμηλά μέχρι το ανάχωμα στο Νότο και η δυτική είναι κλειστή με τοιχοποιία. Προστατεύεται έτσι το καλοκαίρι αποτελεσματικά από το θερμό νότιο και δυτικό ήλιο. Η βόρεια πλευρά του, που το καλοκαίρι είναι σκιασμένη και σχετικά δροσερή, επιλέχθηκε να μείνει ανοιχτή προς τον υπαίθριο χώρο.

Το έδαφος είναι επίπεδο και σχηματίζει ανάχωμα στη νότια πλευρά.

Η κατασκευή εδράζεται σε πλάκα οπλισμένου σκυροδέματος, με θεμελίωση περιμετρικής δοκού. Οι εξωτερικές διαστάσεις της είναι 7,34 m × 3,74 m. Το καθαρό χρηστικό τμήμα έχει κάτοψη 4,94 m × 3,74 m. Τα υποστυλώματα της ξύλινης φέρουσας κατασκευής απέχουν μεταξύ τους αξονικά 1,20 m, αφήνοντας ελεύθερα φατνώματα πλάτους 1,05 m, τα οποία πληρώθηκαν με κατασκευές πηλού.

Μία ζώνη όρθιων διάτρητων οπτόπλινθων ύψους 30 cm, χτίστηκε στη βάση όλων των φατνωμάτων, όπου θα εφαρμοζόταν τοιχοποιίες πηλού, ώστε να αποφευχθεί άνοδος της υγρασίας μέσω τριχοειδών φαινομένων. Κάποια τμήματα χτίστηκαν εξολοκλήρου με οπτόπλινθους, ώστε να εξασφαλιστούν γρήγορα έτοιμες τοιχοποιίες για την εφαρμογή των επιχρισμάτων.

Τεχνικές δόμησης με πηλό

Οι τεχνικές δόμησης με πηλό που συναντώνται στον κόσμο είναι πολλές, γιατί διαμορφώνονται και αναπτύσσονται σύμφωνα με τα δεδομένα του κάθε τόπου, όπως οι πρώτες ύλες, το κλίμα και η σεισμικότητα. Στο συγκεκριμένο εργαστήριο εφαρμόστηκαν τεχνικές, που είτε έχουν εφαρμοστεί με επιτυχία, επί αιώνες στην Ελλάδα, είτε μπορούν να αναπτυχθούν, εξασφαλίζοντας στατική επάρκεια, όπως:

• Παρασκευή πλιθιών
• Κατασκευή τσατμά
• Καλουπωτός πηλός
• Δόμηση με σωλήνες πηλού
• Επιχρίσματα από πηλό (εσωτερικά και εξωτερικά)

Προετοιμασία υλικών

Σε κάθε τεχνική χρησιμοποιήθηκαν διαφορετικά μείγματα πηλού, οι συνθέσεις των οποίων υπαγορεύτηκαν από την εμπειρία του αρχιτέκτονα Gernot Minke και επαληθεύτηκαν με δοκιμές. Για τα διάφορα μείγματα χρησιμοποιήθηκαν:

Πηλός:

• Κόκκινος πηλός σε μορφή χώματος που χρησιμοποιείται για την παρασκευή οπτόπλινθων.
• Λευκός πηλός από γειτονική ορεινή περιοχή με έδαφος πλούσιο σε άμμο. Συλλέχθηκε και μεταφέρθηκε στο χώρο της κατασκευής. Καθαρίστηκε από ξύλα, χόρτα και χονδρόκοκκα αδρανή και στη συνέχεια κοσκινίστηκε.
• Μείγμα κόκκινου και λευκού πηλού με τελικό χρώμα ώχρας.

Προσμίξεις αδρανών:

• Ελαφρόπετρα
• Άμμος λεπτόκοκκη και χονδρόκοκκη
• Χαλίκι
• Ρύζι μάρμαρου

Άλλες προσμίξεις:

• Ροκανίδι
• Άχυρο
• Κοπριά αγελάδας
• Ασβέστης
• Καζεΐνη
• Αλευρόκολλα
• Ασφαλτικό διάλυμα

Έλεγχοι καταλληλόλητας μειγμάτων

Για το κάθε μείγμα που χρησιμοποιήθηκε πραγματοποιήθηκαν οι απαραίτητοι εμπειρικοί έλεγχοι, για την εκτίμηση της καταλληλότητάς του και τη βελτίωσή του, όπου αυτό ήταν αναγκαίο.

Παρασκευή πλιθιών

Μείγμα Για την παρασκευή της πρώτης ύλης των πλιθιών χρησιμοποιήθηκαν δύο διαφορετικά μείγματα πηλού:

• Σύνθεση Α: 1 μέρος κόκκινος πηλός, 1 μέρος χαλίκι 0 – 8 mm, 1 μέρος χονδρόκοκκη άμμος, 1 μέρος ροκανίδι
• Σύνθεση Β: 1 μέρος κόκκινος πηλός, 1 μέρος ελαφρόπετρα 0 – 4 mm, 1 μέρος χονδρόκοκκη άμμος, 1 μέρος ροκανίδι

Οι παραπάνω αναλογίες μείγματος δεν έχουν γενική ισχύ. Προσδιορίζονται κάθε φορά  από την ποιότητα του διαθέσιμου πηλού, καθώς και από τις επιθυμητές μηχανικές και θερμικές ιδιότητες.

Τα υλικά συγκεντρώθηκαν σε νάιλον στρωμένο στο χώμα και αναμίχθηκαν με νερό, έως ότου το μείγμα να γίνει πλάστιμο, χωρίς να είναι υδαρές. Στη συνέχεια το μείγμα τυλίχτηκε με το νάιλον και  ζυμώθηκε επίμονα με  τα χέρια ή τα πόδια και με συχνές αναδιπλώσεις του σωρού, μέχρι να ομογενοποιηθεί και να αποκτήσει την κατάλληλη υφή.

Προετοιμασία μείγματος πλιθιών

  

Μορφοποίηση πλιθιών Αρχικά κατασκευάστηκαν ξύλινα καλούπια καθαρών διαστάσεων 25 × 12 × 10 cm, ανοιχτά στην επάνω και κάτω πλευρά τους. Τα καλούπια τοποθετήθηκαν πάνω σε σκληρή επιφάνεια, όπου στρώθηκε  λίγο ροκανίδι, ώστε να μην κολλάει πάνω της το μείγμα. Ροκανίδι στρώθηκε, για το ίδιο λόγο και στην εσωτερική επιφάνεια των καλουπιών.

Παρασκευή πλιθιών

Τα καλούπια γέμισαν με τα χέρια, με ρίψη μικρών ποσοτήτων πηλού, με δύναμη, ώστε το υλικό να συμπυκνώνεται. Μετά το γέμισμα η πάνω επιφάνεια των πλιθιών επιπεδώθηκε όχι με πάτημα, αλλά με τράβηγμα, με χρήση επίπεδης σανίδας. Με αυτόν τον τρόπο η επιφάνεια παραμένει αδρή και πορώδης ώστε να έχει καλύτερη συνάφεια με το συνδετικό κονίαμα της τοιχοποιίας.

Παρασκευή πλιθιών

Το ξεκαλούπωμα έγινε άμεσα: το καλούπι αναποδογυρίστηκε, με μία γρήγορη κίνηση σε επίπεδη επιφάνεια, στην οποία είχε στρωθεί πάλι λίγο ροκανίδι, για να μην κολλήσουν τα πλιθιά. Τα καλούπια καθαρίζονταν καλά, αμέσως μετά τη χρήση τους και πριν ξαναχρησιμοποιηθούν.

Παρασκευή πλιθιών

Τα πλιθιά απλώθηκαν σε μέρος σκιερό, όρθια, με έδραση στη μικρότερη επιφάνειά τους, για 4-5 μέρες, έως ότου στεγνώσουν. Δεν υπήρξε δυνατότητα κατασκευής τοιχοποιίας από πλιθιά, εξαιτίας της μικρής χρονικής διάρκειας του εργαστηρίου.

Στέγνωμα πλιθιών

Κατασκευή τσατμά

Μείγμα Για την κατασκευή του τσατμά χρησιμοποιήθηκαν δύο μείγματα πηλού:

• Σύνθεση Α: 2 μέρη πηλού ώχρας, 1 μέρος λεπτόκοκκη άμμος, 1 μέρος χονδρόκκοκη άμμος,  2 – 3 μέρη μακρύ βρεγμένο άχυρο.
• Σύνθεση Β: 2 μέρη πηλού ώχρας, 1 μέρος λεπτόκοκκη άμμος, 1 μέρος χονδρόκκοκη άμμος, 1 μέρος ροκανίδι, 2 μέρη μακρύ βρεγμένο άχυρο.

Όλα τα υλικά, εκτός από το άχυρο και το ροκανίδι, συγκεντρώθηκαν μέσα σε  μεγάλη λεκάνη και αναμίχθηκαν με νερό. Το μείγμα αφέθηκε σκεπασμένο όλη τη νύχτα, για να ωριμάσει και να γίνει ομοιογενές. Την επόμενη μέρα προστέθηκε το άχυρο (και το ροκανίδι) και ακολούθησε καλό πάτημα με τα πόδια και ζύμωμα με τα χέρια.

Προετοιμασία μείγματος τσατμά

Κατασκευή τσατμά Ο τσατμάς κατασκευάστηκε ως ελαφρά, διαχωριστική τοιχοποιία πλήρωσης μεταξύ των εσωτερικών υποστυλωμάτων του περιπτέρου, σε τέσσερα τμήματα, το κάθε ένα διαστάσεων 105 × 120 cm. Αρχικά κατασκευάστηκε ξύλινο πλέγμα, από κατακόρυφους πήχεις, διατομής 2 × 4 cm, καρφωμένους στις οριζόντιες δοκούς του σκελετού, που πάνω τους πλέχτηκαν οριζόντια ευλύγιστα κλαδιά, διατομής περίπου Ø 0,8 – 1,4 cm.

Ξύλινο πλέγμα τσατμά

  

Η τοποθέτηση του μείγματος πάνω στο πλέγμα έγινε από δύο άτομα, που βρισκόταν αντικριστά στις δύο πλευρές του τοίχου και πίεζαν ταυτόχρονα με τα χέρια μικρές ποσότητες υλικού στο ίδιο σημείο από αντίθετη κατεύθυνση. Με τον τρόπο αυτό το μείγμα της μιας πλευράς κόλλησε με το μείγμα της άλλης, «αγκαλιάζοντας» το ξύλινο πλέγμα. Το συνολικό πάχος του τοίχου που προέκυψε είναι 10 – 12 cm.

Καλουπωτός πηλός

Μείγμα Για την κατασκευή του καλουπωτού πηλού χρησιμοποιήθηκαν τρία διαφορετικά μείγματα:

• Σύνθεση Α: 2 μέρη μείγμα πηλού ώχρας, 5 μέρη χαλίκι 0 – 8 mm, 1 μέρος λεπτόκοκκη άμμος.
• Σύνθεση Β: 2 μέρη λευκός πηλός, 3 μέρη χαλίκι  0 – 8 mm, 1/2 μέρος ρύζι μαρμάρου.
• Σύνθεση Γ: 2 μέρη λευκός πηλός, 2 μέρη χαλίκι 0 – 8 mm, 1 μέρος χονδρόκοκκη άμμος.
• Σε μικρή ποσότητα μείγματος προστέθηκε και μαύρη χρωστική σε μορφή σκόνης για την επίτευξη καλύτερου αισθητικού αποτελέσματος.

Τα υλικά συγκεντρώθηκαν σε νάιλον,  στρωμένο στο χώμα και βράχηκαν με νερό έως ότου το μείγμα να πάρει τη μορφή υγρού χώματος, δηλαδή χυτής και όχι λασπώδους μάζας. Στη συνέχεια το μείγμα τυλίχτηκε με το νάιλον και  ζυμώθηκε επίμονα με  τα χέρια ή τα πόδια και με συχνές αναδιπλώσεις του σωρού έως ότου ομογενοποιηθεί.

Κατασκευή τοίχου Ο καλουπωτός πηλός κατασκευάστηκε ως τοιχοποιία πλήρωσης μεταξύ των υποστυλωμάτων του περιπτέρου. Κατασκευάστηκαν τρία τμήματα τοιχοποιίας με διαστάσεις 105 × 120 cm το καθένα.

Αρχικά τοποθετήθηκε το καλούπι: 2 τάβλες διαστάσεων 130 × 30 × 4cm τοποθετήθηκαν αντικριστά, εξωτερικά των υποστυλωμάτων και στερεώθηκαν πάνω τους γερά με σφικτήρες. Είναι σημαντικό το πάχος του καλουπιού να είναι μεγάλο για να μπορεί να αντιστέκεται στις παραμορφώσεις που υφίσταται εξαιτίας της τάσης διόγκωσης του μείγματος κατά τη συμπύκνωσή του με κρούση.

Τοποθέτηση καλουπιού

Το μείγμα χύθηκε μέσα στο καλούπι σε στρώσεις 5 – 8 cm. Η κάθε στρώση συμπυκνώθηκε χειρωνακτικά με χρήση μεγάλων μεταλλικών  σφυρών (βαριοπούλες),  μέχρι να συμπιεστεί σε  πάχος περίπου 2 – 3 cm. Όταν το πρώτο καλούπι γέμισε, τοποθετήθηκε προς τα πάνω, με τον ίδιο τρόπο, δεύτερο καλούπι και συνεχίστηκε η ίδια διαδικασία.

Γέμισμα καλουπιού και συμπύκνωση μείγματος

Στην πλευρά του κάθε υποστυλώματος, που είναι σε επαφή με τον πηλό, καρφώθηκαν καθ’ ύψος πήχεις τραπεζοειδούς διατομής οι οποίοι συντελούν στην καλύτερη σύνδεση του δομικού στοιχείου του πηλού με το ξύλινο υποστύλωμα και καλύπτουν τον αρμό που θα προκύψει εξαιτίας συρρίκνωσης του πηλού.

Πήχης σύνδεσης υποστυλώματος και τοιχοποιίας

 

Οι τοιχοποιίες από  καλουπωτό πηλό συρρικνώνονται κατά την ξήρανση και διαστέλλονται κατά την ύγρανση (απορρόφηση υγρασίας από το περιβάλλον). Δημιουργούνται έτσι, αρμοί μεταξύ του ξύλινου φέροντος οργανισμού και του τοίχου πηλού. Οι αρμοί αυτοί καλύφθηκαν με ξύλινο αρμοκάλυπτρο, με τρόπο ώστε να επιτρέπεται η συστολή και διαστολή του καλουπωτού τοίχου.

Δόμηση με σωλήνες πηλού

Οι σωλήνες χρησιμοποιήθηκαν για τη διαμόρφωση του εσωτερικού καθιστικού του περίπτερου ως πλάτη των ξύλινων πάγκων. Γενικότερα όμως, μπορούν να αποτελέσουν και δομικό στοιχείο πλήρωσης. Σχηματοποιούνται με τη βοήθεια εξωτερικού περιβλήματος κυλινδρικού, ελαστικού, νοσοκομειακού επιδέσμου.

Μείγμα Για την κατασκευή των σωλήνων χρησιμοποιήθηκαν δύο διαφορετικά μείγματα:

• Σύνθεση Α:  2 μέρη κόκκινος πηλός, 4 μέρη ελαφρόπετρα 0 – 4 mm, 1 μέρος ροκανίδι
• Σύνθεση Β:  3 μέρη λευκός πηλός, 4 μέρη ελαφρόπετρα 0 – 4 mm, 1 μέρος ροκανίδι

Αρχικά κοσκινίστηκε η ελαφρόπετρα. Στη συνέχεια αναμίχθηκε με το ροκανίδι και τέλος προστέθηκαν ο πηλός και το νερό. Η ανάμιξη των υλικών έγινε χειρωνακτικά μέσα σε πλατειά λεκάνη μέχρι το μείγμα να γίνει ομοιογενές.

Μείγμα πλήρωσης λωρίδων πηλού

   

Κατασκευή Χρησιμοποιήθηκαν επίδεσμοι Ø 7,5 cm, με αρκετά πυκνή ύφανση. Είναι προτιμότερη η χρήση αραιότερης ύφανσης, με μεγαλύτερους πόρους, που θα διευκόλυνε τη διαρροή λεπτόκοκκου υλικού, το οποίο αποτελεί και τη συνδετική ύλη μεταξύ των σωλήνων, κατά την δόμησή τους. Το γέμισμα των σωλήνων έγινε με τη χρήση μεταλλικού χωνιού. Κατά τη διάρκεια του γεμίσματος, δύο με τρία άτομα πίεζαν με τα χέρια τους σωλήνες, ώστε το μείγμα να κατανέμεται ομοιόμορφα μέσα στη διατομή της ελαστικής γάζας και να μη δημιουργούνται κενά ή ανωμαλίες στη μορφή της.

Προετοιμασία σωλήνων πηλού

   

Αφού οι σωλήνες γέμισαν, αφέθηκαν επί ένα 24ωρο σε σκιερό μέρος, για να «τραβήξουν».

Στέγνωμα σωλήνων

   

Την επόμενη μέρα οι σωλήνες μεταφέρθηκαν ένας – ένας στον τόπο της κατασκευής. Τοποθετήθηκαν ο ένας επάνω στον άλλον είτε ευθύγραμμοι, είτε καμπυλωμένοι σε διάφορους σχηματισμούς. Κατά την τοποθέτησή τους, καρφώνονταν περίπου ανά 60 cm κατακόρυφα λεπτά καρφιά, μήκους τέτοιου, ώστε να διαπερνούν κάθε φορά τουλάχιστον δύο σωλήνες.

Τοποθέτηση σωλήνων – σύνθεση πλαστικών μορφών

   

   

Οι σωλήνες επαλείφθηκαν εξωτερικά με μείγμα νερωμένου πηλού με κόλα καζεΐνης και ασβέστη.

Προστατευτική επάλειψη σωλήνων

   

Επιχρίσματα πηλού

Έγιναν δύο είδη επιχρισμάτων: εσωτερικά και εξωτερικά στεγανά.

Όλα τα επιχρίσματα έγιναν πεταχτά σε τρεις στρώσεις. Εφαρμόστηκαν πάνω στα ήδη κατασκευασμένα τμήματα οπτοπλινθοδομής μεταξύ των ξύλινων υποστυλωμάτων του περιπτέρου, ύψους 2,10 m και πλάτους 1,05 m.

Η επεξεργασία των επιχρισμάτων έγινε ακριβώς με την ίδια μέθοδο και τα ίδια εργαλεία (πηλοφόρι, μυστρί, σπάτουλα, τριβίδι, σφουγγάρι), όπως στο συμβατικό επίχρισμα ασβεστοτσιμεντοκονιάματος.

Μείγμα εσωτερικών επιχρισμάτων Η πρώτη στρώση των εσωτερικών επιχρισμάτων ήταν ίδια για όλα τα επιχρίσματα.

• Σύνθεση: 2 μέρη κόκκινος πηλός, 1 μέρος λεπτόκοκκη άμμος, 1 μέρος χονδρόκοκκη άμμος, 1/3 μέρος νερό.

Για τη δεύτερη και τρίτη στρώση χρησιμοποιήθηκαν δύο ειδών μείγματα:

• Σύνθεση Α: 1 μέρος κόκκινος πηλός, 1 μέρος λεπτόκοκκη άμμος, 1 μέρος χονδρόκοκκη άμμος, 1 μέρος ροκανίδι, 1/2 μέρος πριονίδι, 1 μέρος μείγματος πηλού με κοπριά αγελάδας (1:1).
• Σύνθεση Β: 1 μέρος κόκκινος πηλός, 1,5 μέρος λεπτόκοκκη άμμος, 1 μέρος ρύζι μάρμαρου, 1 μέρος μείγματος πηλού με κοπριά αγελάδας (1:1).

Τελικές επιφάνειες εσωτερικών επιχρισμάτων

Μείγμα εξωτερικών επιχρισμάτων Τα εξωτερικά επιχρίσματα έχουν την πρόσθετη απαίτηση της στεγανότητας. Για λόγους πειραματισμού, χρησιμοποιήθηκαν τέσσερα διαφορετικά υλικά στεγάνωσης σε τέσσερα διαφορετικά μείγματα πηλού. Οι στεγανωτικές προσμίξεις που χρησιμοποιήθηκαν ήταν: μείγμα καζεΐνης με ασβέστη (4:1), μείγμα πηλού με κοπριά αγελάδας (1:1), αλευρόκολλα και ασφαλτικό διάλυμα.

Για την πρώτη στρώση των εξωτερικών επιχρισμάτων χρησιμοποιήθηκε το ίδιο μείγμα που χρησιμοποιήθηκε στην πρώτη στρώση των εσωτερικών.

•  Σύνθεση: 2 μέρη κόκκινος πηλός, 1 μέρος λεπτόκοκκη άμμος, 1 μέρος χονδρόκοκκη άμμος, 1/3 μέρος νερό.

Για τη δεύτερη και τρίτη στρώση χρησιμοποιήθηκαν τα εξής μείγματα:

• Σύνθεση Α (με ασβέστη / καζεΐνη): 1 μέρος λευκός πηλός, 1 μέρος λεπτόκοκκη άμμος, 1 μέρος χονδρόκοκκη άμμος, 1 μέρος ρύζι μαρμάρου, 1 μέρος μείγμα πηλού με κοπριά αγελάδας, 5% μείγμα καζεΐνης με ασβέστη.
• Σύνθεση Β (με κοπριά αγελάδας):  1 μέρος λεπτόκοκκη άμμος, 2 μέρη χονδρόκοκκη άμμος, 2 μέρη μείγμα πηλού με κοπριά αγελάδας.
• Σύνθεση Γ (με αλευρόκολλα): 1 μέρος λευκός πηλός, 2 μέρη λεπτόκοκκη άμμος, 1 μέρος μείγμα πηλού με κοπριά αγελάδας, 5% αλευρόκολλα.
• Σύνθεση Δ (με ασφαλτικό διάλυμα): 1 μέρος κόκκινος πηλός, 1 μέρος λεπτόκοκκη άμμος, 2 μέρη χονδρόκοκκη άμμος, 1 μέρος μείγμα πηλού με κοπριά αγελάδας,  8% ασφαλτικό διάλυμα.

Πριν την ανάμιξη των υλικών, η κοπριά αφέθηκε σε λεκάνη με νερό για ένα 24ωρο, ώστε να ομογενοποιηθεί και να υποστεί ζύμωση. Στη συνέχεια αναμίχθηκε με τον πηλό, σε αναλογία 1:1 και μετά προστέθηκε στα υπόλοιπα υλικά. Η ανάμιξη έγινε χειρωνακτικά, μέχρι να προκύψει ομοιογενές μείγμα.

Τελικές επιφάνειες εξωτερικών, στεγανών επιχρισμάτων

Κατασκευή επιχρισμάτων Τα επιχρίσματα έγιναν σε τρεις στρώσεις. Πριν την εφαρμογή της πρώτης στρώσης, η τοιχοποιία διαβράχηκε, ώστε να μην απορροφηθεί το νερό του επιχρίσματος από τους οπτόπλινθους και να επιτευχθεί μεγαλύτερη συνάφεια μεταξύ επιχρίσματος και τοίχου.

Η πρώτη στρώση είχε πάχος 10 – 12 mm και σχετικά άγρια υφή. Η τοποθέτηση της λάσπης έγινε πεταχτά και επιστρώθηκε με φαρδιά τετράγωνη σπάτουλα, με άσκηση πίεσης και δημιουργία γλυφών, ως υποδομή για την καλή πρόσφυση της δεύτερης στρώσης. Αφέθηκε 2 ημέρες για να στεγνώσει.

Η δεύτερη στρώση είχε πάχος 8 – 10 mm. Το μείγμα στρώθηκε ομοιόμορφα από κάτω προς τα επάνω και επιπεδώθηκε με τη βοήθεια σπάτουλας, διατηρώντας αδρή υφή.

Η τρίτη στρώση έχει πάχος 2 – 3 mm. Το μείγμα επιστρώθηκε με σπάτουλες και λειάνθηκε με τριβίδι και υγρό σφουγγάρι.

Η κατασκευή των επιχρισμάτων πρέπει να γίνεται οπωσδήποτε σε τρεις στρώσεις. Στο εξωτερικό επίχρισμα με προσμίξεις καζεΐνης και ασβέστη εμφανίστηκε, από την αρχή, έντονη ρηγμάτωση, αποτέλεσμα της λανθασμένης κατασκευής του επιχρίσματος, σε δύο στρώσεις.

Πρώτη στρώση (προηγείται η διαβροχή του τοίχου)

Δεύτερη στρώση

Τρίτη στρώση

Όλες οι επιφάνειες του πηλού στον εσωτερικό χώρο, αφού στέγνωσαν, επαλείφθηκαν με λινέλαιο, για να τονιστούν τα χρώματα του πηλού και να διατηρηθεί καθαρή η επιφάνειά του.

Συμπεράσματα εργαστηρίου

Όλες οι κατασκευές πηλού εφαρμόστηκαν σωστά και μέσα τον προκαθορισμένο χρόνο. Μετά από πέντε χρόνια εξακολουθούν να διατηρούνται σε άριστη κατάσταση.

Το κόστος της κατασκευής ήταν εξαιρετικά χαμηλό και καθορίστηκε από τα εξής:

• Η πρώτη ύλη των κατασκευών ήταν χώμα, που συλλέχθηκε από τη γύρω  περιοχή, εκτός από μια μικρή ποσότητα κόκκινου πηλού, που παραχωρήθηκε από πλινθοποιία. Τα υπόλοιπα συστατικά των μειγμάτων ήταν συνήθη οικοδομικά υλικά χαμηλού κόστους.
• Τα εργαλεία που χρησιμοποιήθηκαν ήταν απλά εργαλεία χειρός (φτυάρι, σπάτουλα, κόσκινο κ.ά.)
• Η ποσότητα των αναλώσιμων ήταν ελάχιστη. Μικρή ήταν επίσης και η ποσότητα του λινέλαιου, για την επάλειψη των επιφανειών πηλού.
• Η επένδυση συλλογικής παραγωγικής προσπάθειας αντιστάθμισε σε πολύ σημαντικό βαθμό τα πρόσθετα και συχνά περιττά κόστη μιας συμβατικής κατασκευής.

Η εμπειρία της κατασκευής έδειξε ότι με σωστό σχεδιασμό, προγραμματισμό και γνώση των υλικών είναι εφικτή η υλοποίηση άρτιων κατασκευών από ανειδίκευτο ανθρώπινο δυναμικό. Έδειξε επίσης ότι η ενεργή συμμετοχή ανθρώπων, χωρίς καμία προηγούμενη εμπειρία, που εισάγονται σταδιακά βήμα προς βήμα στη διαδικασία κτηριακής παραγωγής, μπορεί να πετύχει εξαιρετικά αποτελέσματα.

Το άρτιο, υψηλού επιπέδου, από τεχνική και αισθητική σκοπιά, αποτέλεσμα οφείλεται στην ολόπλευρη προσφορά της εμπειρίας και της τεχνογνωσίας του καθηγητή Gernot Minke. Οφείλεται επίσης στο ενδιαφέρον των εταίρων και συνεργατών της Ανέλιξης, που συμμετείχαν στο εργαστήριο, να αφομοιώσουν αυτή τη γνώση για να την εφαρμόσουν και να τη διαδώσουν.