ΧΗΜΙΚΑ ΙΖΗΜΑΤΑ

Τα χημικά ιζήματα είναι πετρώματα τα οποία δημιουργούνται από την απόθεση διαφόρων ουσιών (κυρίως ασβεστίου και μαγνησίου) διαλυμένων σε αλμυρό νερό, μέσα σε λεκάνες του εδάφους. Οι ουσίες αυτές,  μετά από την εξάτμιση του νερού και  ύστερα από χημικές διεργασίες, κρυσταλλοποιούνται. Τέτοια ιζήματα είναι οι εβαπορίτες και  διάφοροι ασβεστόλιθοι.

ΕΒΑΠΟΡΙΤΕΣ

Εβαπορίτες είναι το αλάτι και η γύψος. Λέγονται εβαπορίτες από τη γαλλική λέξη «εβαπορέ» (εξατμισμένος), ακριβώς επειδή προέρχονται από την εξάτμιση του ύδατος. Στο αλάτι και τη γύψο οι έννοιες ορυκτό και πέτρωμα ταυτίζονται γιατί στο πέτρωμά τους δεν υπάρχει άλλο ορυκτό.

Αλάτι

Το αλάτι αποτελείται από συσσωμάτωση μικρών κρυστάλλων, με χημική σύσταση νατρίου και χλωρίου (NaCl). Είναι άχρωμο, με αλμυρή γεύση, διαλύεται στο νερό και εμφανίζει χρώματα  όταν περιέχει προσμίξεις ξένων ουσιών.

Το μαγειρικό αλάτι, που προέρχεται από το θαλασσινό νερό, εισάγεται σε παράκτιες δεξαμενές (αλυκές) και εξατμίζεται από τη θερμότητα του ήλιου. Όταν εξατμιστεί αρκετή ποσότητα νερού, κατακάθονται και διάφορες άλλες ουσίες οι οποίες είναι διαλυμένες μέσα σε αυτό, οπότε υφίσταται κατάλληλη επεξεργασία για τον καθαρισμό του.

Το μαγειρικό αλάτι εξάγεται επίσης από αλατωρυχεία (ορυκτό αλάτι). Τα στρώματά του καλύπτονται από άργιλο, και έτσι προστατεύονται από τη διάλυση στο νεροό. Αλατωρυχεία βρίσκονται στη Γερμανία, Πολωνία, Ιμαλάια και αλλού. Στην Ελλάδα υπάρχει αλατωρυχείο στην Ήπειρο, δε γίνεται όμως εκμετάλλευσή του, γιατί επαρκεί το αλάτι των αλυκών.

Φυσική Γύψος

 Η φυσική γύψος έχει μορφή κρυστάλλων, είναι ουσία άχρωμη, διαφανής, μαλακή, χαράζεται με το νύχι, σχίζεται σε φύλλα εύθραυστα και δεν προσβάλλεται από οξέα. Ενώ με προσμίξεις ξένων ουσιών αποκτά χρώματα.

Υπάρχουν τρία είδη φυσικής γύψου:

• Υδρομιγής γύψος ή αλαβαστρίτης γύψος Είναι  η γύψος  η οποία αποτελείται από θειικό ασβέστιο και νερό (CaSO · 2 HO) και ονομάζεται γυψόπετρα. Όταν θερμανθεί, αποβάλει το νερό και μετατρέπεται σε φαιά σκόνη, (άλευρο γύψου), που όταν  αναμιχθεί με νερό, δίνει πολτώδη μάζα, η οποία με την ξήρανση στερεοποιείται. Η υδρομιγής γύψος χρησιμοποιείται ως κονίαμα και σε διάφορες κατασκευές όπως γυψοσανίδες, διακοσμητικά στοιχεία κ.ά.. Επίσης έχει χρήση στη χειρουργική και την οδοντοτεχνική.  Κοιτάσματα υδρομιγούς γύψου βρίσκονται στην Ήπειρο, Αρκαδία, Ιόνια Νησιά, Δωδεκάνησα και Κρήτη.
• Ανυδρίτης γύψος Είναι η γύψος η οποία δεν περιέχει νερό παρά μόνο θειικό ασβέστιο (CaSO). Προκύπτει από την αφυδάτωση της γυψόπετρας. Δεν χαράσσεται με το νύχι. Χρησιμοποιείται στη βιομηχανία θειικού οξέος και στην παραγωγή τσιμέντου.
• Αλάβαστρο Είναι η υδρομιγής  λεπτόκοκκη γύψος με υαλώδη και μεταξώδη λάμψη η οποία θεωρείται ημιπολύτιμος λίθος και χρησιμοποιείται για την κατασκευή έργων τέχνης (αρχαία ελληνικά: αλαβαστρίτης λίθος)
•  

ΑΣΒΕΣΤΟΛΙΘΙΚΑ ΙΖΗΜΑΤΑ

Ασβεστολιθικά ιζήματα είναι τα πετρώματα που δημιουργούνται από ανθρακικό ασβέστιο, τον ασβεστίτη (CaCΟ), που είναι διαλυμένος στα νερά πηγών, λιμνών και  θαλασσών.  Προκύπτουν από την εξάτμιση του νερού και τη διαφυγή του διοξειδίου του άνθρακα. Με την επίδραση του νερού, το ανθρακικό ασβέστιο μετατρέπεται σε διαλυτό δισανθρακικό ασβέστιο [Ca(HCO], στο οποίο αναμιγνύονται διάφορα οξείδια και άλλα πρόσμεικτα.

Κύριο συστατικό των ασβεστολιθικών ιζημάτων είναι το ανθρακικό ασβέστιο, σε αναλογία πάνω από 75 %. Συνηθισμένες προσμίξεις είναι το ανθρακικό μαγνήσιο, το οξείδιο του πυριτίου με μορφή χαλαζιακής άμμου, το οξείδιο του αργιλίου και οξείδια του σιδήρου. Όταν το ποσοστό της πρόσμιξης στο ίζημα είναι σημαντικό, δημιουργούνται διαφορετικά είδη ασβεστόλιθων, αντίστοιχα της κάθε πρόσμιξης, όπως μαγνησιακός, πυριτικός, αργιλικός ή σιδηρικός ασβεστόλιθος.

Ασβεστόλιθοι

Είδη ασβεστόλιθων είναι:

• Ασβεστόλιθος Ονομάζεται και ασβεστόπετρα. Έχει τη μεγαλύτερη περιεκτικότητα σε ανθρακικό ασβέστιο. Χρησιμοποιείται στη δόμηση αλλά κυρίως στην παραγωγή της ασβέστου.
• Λιθογραφικός ασβεστόλιθος Έχει χρώμα λευκό ή υποκίτρινο. Έχει την ιδιότητα να απορροφάει λιπαρές ουσίες και μπορεί να λειανθεί. Γι αυτό  χρησιμοποιήθηκε στη λιθογραφία. Βρίσκεται στη Λευκάδα,  Νάξο και αλλού.
• Δολομίτης Περιέχει ανθρακικό ασβέστιο και ανθρακικό μαγνήσιο (CaCo·MgCO). Θα μπορούσε να καταχωρηθεί στα μεταμορφωσιγενή πετρώματα, επειδή πολλά είδη του έχουν υποστεί υπερθερμική μετασωμάτωση και έχουν χαρακτηριστικά μαρμάρων. Χρησιμοποιείται στην παρασκευή τσιμέντου, γυαλιού αλλά και σε επιστρώσεις και επενδύσεις καμίνων με τη μορφή πυρίμαχων τούβλων.
• Πορώδεις ασβεστόλιθοι (πουρί ή αγκωνάρια). Χρησιμοποιούνται στη δόμηση. Οι βάσεις πολλών ιστορικών μνημείων όπως Παρθενώνας, Θησείο, Ναοί των Δελφών κ.ά. είναι κατασκευασμένες από ασβεστολιθικούς πωρόλιθους.

Οργανογενείς ασβεστόλιθοι

Οι οργανογενείς ασβεστόλιθοι σχηματίζονται  μέσα στη θάλασσα ή και σε γλυκά νερά και είναι:

• Ζωογενείς Ορισμένοι οργανισμοί της θάλασσας, για να αποκτήσουν στερεό προστατευτικό περίβλημα, παραλαμβάνουν το ανθρακικό ασβέστιο που υπάρχει μέσα στο νερό, και κατασκευάζουν με αυτό το κέλυφός τους.  Τα ασβεστολιθικά κελύφη, μετά το θάνατο των οργανισμών, βυθίζονται στον πυθμένα συνενώνονται, με συγκολλητική ύλη το ανθρακικό ασβέστιο, δημιουργώντας τους ζωογενείς ασβεστόλιθους, όπως είναι η κρητίδα και  η κιμωλία με μαλακή και εύθραυστη λευκή μάζα.

• Φυτογενείς Οι ασβεστόλιθοι που προέρχονται από φυτά καλούνται φυτογενείς. Των γλυκών νερών ονομάζονται τραβερτίνες. Έχουν χρώμα λευκό, κόκκινο ή καφέ ανάλογα με τη σύστασή τους. Δημιουργούν πολλές φορές ορεινούς όγκους, όπως η Άσπρη Πέτρα στους Προμάχους κι οι άσπρες εκτάσεις στο Παμού Καλέ της Τουρκίας.