ΥΛΙΚΑ ΤΗΣ ΒΙΟΣΦΑΙΡΑΣ

ΕΙΣΑΓΩΓΗ

Από τη βιόσφαιρα, τη χλωρίδα και την πανίδα, προέρχεται τεράστια ποικιλία υλικών και χημικών ενώσεων, αναντικατάστατων και πολύτιμων για την επιβίωση του ανθρώπου, από τις αρχές της ύπαρξής του. Καλύπτουν τις βασικότερες ανάγκες διατροφής, περίθαλψης και θεραπείας, προστασίας από τις κλιματικές συνθήκες, στέγασης και παραγωγής χρηστικών ειδών.

Οι πόροι της βιόσφαιρας παρουσιάζουν, συγκρινόμενοι με τους ανόργανους πόρους της Γης (πετρώματα), ορισμένες ιδιαιτερότητες μεγάλης σημασίας.

• Είναι πόροι που αναπτύσσονται. Η κύρια ενεργειακή πηγή της ανάπτυξής τους είναι η ενέργεια του ήλιου, άφθονη, ακίνδυνη και μηδενικού κόστους.
• Είναι πόροι που έχουν προσδιορισμένο χρόνο ζωής, γεννιούνται και πεθαίνουν. Μετά το πέρας όμως της ζωής τους ανατροφοδοτούν την παραγωγή νέας ζωής, που τους αντικαθιστά. Είναι λοιπόν αέναα ανανεώσιμοι και πλήρως ανακυκλώσιμοι.
• Είναι, από βιοχημική άποψη, οι πλησιέστεροι στη φυσιολογία του ανθρώπου, που εξάλλου αποτελεί αναπόσπαστο συστατικό τους. Τα υλικά και τα προϊόντα τους είναι καταρχάς συμβατά, εναρμονισμένα και υποστηριχτικά της ανθρώπινης ζωής και υγείας. Με αυτή την έννοια είναι πόροι ακίνδυνοι και καθαροί για τον άνθρωπο.

Για τους λόγους αυτούς οι πόροι της βιόσφαιρας είχαν πάντα και θα έπρεπε να έχουν και σήμερα, την πρώτη θέση μεταξύ των επιλογών, που προσφέρονται για την κάλυψη των αναγκών της επιβίωσης και της διαβίωσης.

Ο πολιτισμός του αναπτυγμένου κόσμου παραγκώνισε την αξιοποίηση των πόρων της βιόσφαιρας. Επιστράτευσε και προσανατόλισε την έρευνα και την επιστήμη στην αποκωδικοποίηση των φυσικοχημικών διεργασιών, που παράγουν τους πόρους της βιόσφαιρας, αντικαθιστώντας όμως, κυρίως κατά τον τελευταίο αιώνα, τις πρώτες ύλες τους με ορυκτούς υδρογονάνθρακες (κυρίως το πετρέλαιο). Ανάπτυξε τη «σκληρή» χημεία των πετροχημικών και τα προϊόντα τους, τα συνθετικά πολυμερή.

Στον κτηριακό τομέα κυριαρχεί σήμερα, όπως και σε όλους τους άλλους τομείς, η χημική παραγωγή των πετροχημικών, είτε με τη μορφή συνθετικών προϊόντων δόμησης, είτε με τη μορφή χημικών ενώσεων, που προστίθενται στα μη συνθετικά υλικά για να αυξήσουν τη χρηστικότητά τους.

Οι συνέπειες αυτής της επιλογής για την υγεία των ανθρώπων, των ζωντανών οργανισμών και την ισορροπία του πλανήτη, φαίνεται ήδη ότι είναι ανεξέλεγκτες, παρόλη την επίπονη προσπάθεια απόκρυψής τους. Αυτή η διαπίστωση είναι και η πηγή του σύγχρονου αναπροσανατολισμού της δόμησης στη δόμηση καθαρών τεχνολογιών, όπου τα υλικά και τα προϊόντα της βιόσφαιρας ξαναπαίρνουν πρωτεύουσα θέση.

Η πρώτη προσέγγιση του φάσματος και των ιδιοτήτων των υλικών της βιόσφαιρας για τον κτηριακό τομέα δείχνει τις παραγνωρισμένες δυνατότητες τους. Δείχνει τις δυνατότητες που θα μπορούσε να αξιοποιήσει η σύγχρονη παραγωγή, εάν αποφάσιζε να κινηθεί στην κατεύθυνση μιας άλλης αναπτυξιακής φιλοσοφίας, προς όφελος της ποιότητας ζωής, της υγείας του ανθρώπου και του φυσικού περιβάλλοντος.

ΠΡΟΣΤΑΣΙΑ ΤΩΝ ΠΟΡΩΝ ΤΗΣ ΒΙΟΣΦΑΙΡΑΣ

Η στροφή της ανάπτυξης προς τους πόρους της βιόσφαιρας, που διαφαίνεται σήμερα δειλά, χωρίς ταυτόχρονη αλλαγή του κυρίαρχου μοντέλου διαχείρισης πόρων, εμπεριέχει τον ορατό κίνδυνο της υπερεκμετάλλευσης, της εξάντλησης και της εξαφάνισής τους.

• Οι παρεμβάσεις της βιοτεχνολογίας στο DNA των φυτικών και ζωικών ειδών, που στοχεύουν στην τροποποίησή τους με αποκλειστικά κριτήρια τη χρηστικότητα τους για τον άνθρωπο και τη μεγιστοποίηση του κέρδους, καταστρέφουν τις ισορροπίες του φυσικού ιστού ανάπτυξης των οικοσυστημάτων, ισορροπίες τόσο περίπλοκες, που η αποκατάστασή τους είναι αδύνατη για τη σύγχρονη επιστήμη.
• Η επιβολή εκτεταμένης μονοκαλλιέργειας υβριδικών ειδών χλωρίδας και πανίδας, υψηλής απόδοσης, εξαφανίζει περιοχές της φυσικής χλωρίδας και πανίδας και καταστρέφει με μη αναστρέψιμο τρόπο τη βιοποικιλότητα. Ταυτόχρονα διαταράσσει ή και αναστρέφει τους φυσικούς κύκλους (π.χ. νερού, O₂, CO₂) και τις κλιματικές ισορροπίες.
• Οι μεγάλης κλίμακας μονοκαλλιέργειες, δημιουργούν εξαγωγικές και εισαγωγικές κοινωνίες και χώρες, βαθαίνουν τις σχέσεις εξάρτησης και αναστρέφουν τις παγκόσμιες εθνικοπολιτικές ισορροπίες.

Χαρακτηριστικό παράδειγμα καταστροφής είναι η μονοκαλλιέργεια σόγιας της Βραζιλίας (πρώτης εξαγωγικής χώρας στον κόσμο). Η ζούγκλα του Αμαζονίου εκτοπίζεται από φυτείες σόγιας, που εξάγεται στην Κίνα, για να θρέψει τα κοπάδια της ασιατικής τούντρας, που στέρεψε από τροφή.

Η προστασία και η υποστήριξη της χλωρίδας και πανίδας είναι προϋπόθεση της ανθρώπινης ύπαρξης. Απαιτεί την ανακάλυψη και την εγκαθίδρυση νέων μοντέλων ανάπτυξης και αποτελεί ζωτικής σημασίας πρόκληση για την επιστήμη, την τεχνολογία και τη χάραξη παγκόσμιων και τοπικών στρατηγικών.

ΥΛΙΚΑ ΤΗΣ ΒΙΟΣΦΑΙΡΑΣ

Τα υλικά της βιόσφαιρας χωρίζονται σε δύο μεγάλες κατηγορίες:

• Υλικά της χλωρίδας
• Υλικά της πανίδας

Και οι δύο κατηγορίες παρουσιάζουν ευρύτατη ποικιλία πρώτων υλών. Η έρευνα και παραγωγή προϊόντων τους, που ανακόπηκε τον προηγούμενο αιώνα, αναβιώνει σήμερα και προσφέρει είδη εξαιρετικών ιδιοτήτων, φιλικά προς το περιβάλλον και συμβατά με την υγεία.

Ενδεικτική απαρίθμηση των σημαντικότερων πόρων – υλικών της βιόσφαιρας, που μπορούν να χρησιμοποιηθούν στη δόμηση, είναι:

Χλωρίδα

• Δέντρα όπως: ξύλο, φελλός, καουτσούκ, κ.ά.
• Φυτικές ίνες όπως: βαμβάκι, λινάρι, κάνναβη, άμπακα, γιούτα, κέναφ, σιζάλ, κοκκοφοίνικας, ράφια, καπόκ, ανανάς, ραμί, ζαχαροκάλαμο, άχυρο, χόρτο, φύκια κ.ά.
• Φυτικές ύλες όπως: ρητίνες, έλαια, κόλλες, γαλακτώματα, εστέρες, πληρωτικά και διογκωτικά υλικά, χρωστικές ουσίες κ.ά.

Πανίδα

• Ζωικές ίνες όπως μαλλί
• Ζωικές ύλες όπως: ρητίνες, πρωτεΐνες και ζωικά πολυμερή, κόλλες, λίπη, εστέρες, λευκώματα, χρωστικές ουσίες κ.ά.