ΕΠΕΞΕΡΓΑΣΙΑ ΕΠΙΦΑΝΕΙΑΣ

Η επεξεργασία της επιφάνειας του ξύλου (και του επικολλητού ξύλου) στοχεύει στην προστασία του από φθορές χρήσης και καιρικές συνθήκες, καθώς και στην αισθητική ανάδειξη του υλικού.

Η επιφάνεια των σύνθετων προϊόντων ξύλου (αντικολλητών, μοριοσανίδων και ινοσανίδων) δεν υφίσταται επεξεργασία. Επενδύεται συνήθως με άλλα υλικά, ανεξάρτητα και ξένα προς την εσωτερική μάζα των προϊόντων, με στόχο την  προστασία τους ή τη βελτίωση των χρηστικών τους ιδιοτήτων  ή και, πολύ συχνά, τον εξωραϊσμό τους (επικαλύψεις έγχρωμες ή απομίμησης ξύλου, πέτρας, μάρμαρου, μέταλλου, πλαστικού κ.ά..)

Ξύλινες επιφάνειες

Η τεχνικές επεξεργασίας των ξύλινων επιφανειών είναι πολύ σημαντικός παράγοντας για τη συντήρηση και την επιμήκυνσης της ζωής των ξύλινων προϊόντων.

Η επιπέδωση, η λείανση και η τελική μορφοποίηση της επιφάνειας (φινίρισμα) γίνεται με μηχανικά ή χειρονακτικά μέσα και εξυπηρετεί κυρίως αισθητικές ανάγκες. Η επάλειψη όμως της λειασμένης επιφάνειας με πρόσθετα υλικά, λάδια, βερνίκια και κόλλες, είναι καθοριστική και για το χρόνο ζωής του ξύλου και για την επίδρασή του στην υγεία των χρηστών. Πρέπει να υπακούει σε ορισμένους βασικούς κανόνες, οι σημαντικότεροι των οποίων είναι:

• Εξασφάλιση της αναπνοής του σώματος του ξύλου. Ο κύριος κίνδυνος για το ξύλο είναι η εσωτερική υγρασία των χυμών του, όχι η εξωτερική. Το ξύλο εξακολουθεί να ζει για πολλά χρόνια μετά την κοπή του. Στο εσωτερικό του λειτουργούν οι φυσικοί χυμοί, που το διατηρούν ζωντανό. Όσο περισσότερα χρόνια διατηρηθεί αυτή η ισορροπία, τόσο περισσότερο θα αντέξει το ξύλο. Η απόφραξη των πόρων της εξωτερικής ξύλινης επιφάνειας συντελεί στον εγκλωβισμό των χυμών με συνέπεια το σάπισμα και την αποσύνθεση.
• Επάλειψη των ξύλινων επιφανειών με φυσικά, φυτικά έλαια που απορροφώνται σε μικρό βάθος της ξύλινης επιφάνειας, δε σφραγίζουν τους πόρους, αλλά προστατεύουν το ξύλο από την εξωτερική υγρασία και το νερό. Τα λάδια αναδεικνύουν εξαιρετικά την υφή, τα νερά και το χρώμα του ξύλου.

Πολύ συχνά αρκεί, ως προστασία μόνο αυτή η επάλειψη, που μπορεί να επαναλαμβάνεται σε διαστήματα άνω των 2 ετών, σε εξωτερικούς χώρους και πιο σπάνια σε εσωτερικούς.

• Η επάλειψη του ξύλου με βερνίκι, όταν είναι αναγκαία μετά το λάδι, πρέπει να υπακούει στον ίδιο κανόνα. Τα βερνίκια φυτικών ρητινών (παραπομπή) απορροφώνται από το ξύλο, χωρίς να δημιουργούν στεγανή μεμβράνη, που σφραγίζει τους πόρους του.  Η επάλειψη επαναλαμβάνεται εύκολα, χωρίς να προηγηθεί τρίψιμο.

Αντίθετα, τα βερνίκια συνθετικών ρητινών, ιδιαίτερα αυτά των δύο συστατικών, δημιουργούν αδιαπέραστο φράγμα αναπνοής και με το χρόνο σπάζουν και αποκολλώνται. Πριν την ανανέωσή τους απαιτείται επίπονο τρίψιμο. Για τον ίδιο λόγο αντενδείκνυται η βαφή του ξύλου με χρώματα λαδιού ή με λάκες.

• Στην επάλειψη των ξύλινων επιφανειών πρέπει να αποφεύγεται η χρήση τοξικών υλικών.

Τα περισσότερα λάδια και βερνίκια της σύγχρονης αγοράς συντίθενται από τοξικά υλικά (βασική ρητίνη, διαλυτικά, υλικά συντήρησης, συνθετικές χρωστικές).

Η πρόσφατη, υποχρεωτική στην ΕΕ, αντικατάσταση των τοξικών διαλυτικών ξύλου από νερό (υδατοδιαλυτά βερνίκια), δεν τα καθιστά οικολογικά. Αλλάζει μόνο τον ένα, μεταξύ των πολλών παραγόντων  της τοξικότητάς τους, το διαλυτικό.

Επιφάνειες σύνθετων προϊόντων ξύλου

Τα σύνθετα προϊόντα ξύλου κινδυνεύουν, αντίθετα από το ξύλο, από την εξωτερική υγρασία και το νερό. Οι εξωτερικές τους επιφάνειες είναι υδροαπορροφητικές και η εισχώρηση υγρασίας ή νερού στη μάζα τους τα διογκώνει, τα αποσυνθέτει και τελικά τα καταστρέφει. Η επένδυση των εξωτερικών επιφανειών με στεγανά υλικά είναι σημαντική προστασία. Αυξάνει ταυτόχρονα σημαντικά τις επιφανειακές αντοχές (σε τριβή, θερμότητα, χάραξη και κρούση) των προϊόντων, αναβαθμίζει τις χρηστικές τους ιδιότητες και εξυπηρετεί και αισθητικούς στόχους.

Οι επενδύσεις είναι κυρίως δύο κατηγοριών: καπλαμά ξύλου και συνθετικές. 

Οι επενδύσεις με καπλαμά μοιάζουν περισσότερο με ξύλο, έχουν όμως μικρότερες  μηχανικές αντοχές. Επικολλώνται με κόλλες ξύλου. Η στεγανοποίηση του καπλαμά με βερνίκια πρέπει να υπακούει στους κανόνες που ισχύουν για τις ξύλινες επιφάνειες.

Οι επενδύσεις με συνθετικά υλικά είναι συνήθως βαφή ή φύλλα ρητινών μελαμίνης και φύλλα βακελίτη. Τα φύλλα επικολλώνται στην επιφάνεια με κόλλες ξύλου, συμπίεση και θέρμανση.

Ρητίνες μελαμίνης

Η μελαμίνη είναι πολυμερές ουρίας – φορμαλδεΰδης. Είναι άχρωμο υλικό, εταιροκυκλική αρωματική ένωση με άζωτο, που παρασκευάστηκε πρώτη φορά, για εμπορική χρήση, το 1930. Παρασκευάζεται σήμερα με πολυμερισμό από την ουρία. Χρησιμοποιείται για την παραγωγή ειδών διαφόρων χρήσεων (μαχαιροπήρουνα, παιδικά παιγνίδια), σε βελτιωτικά πρόσθετα σκυροδέματος, ως επιβραδυντής φλόγας,   σε ζωοτροφές και ως παράνομο πρόσθετο σε τρόφιμα για τη φαινομενική αύξηση της περιεκτικότητάς τους σε πρωτεΐνες. Είναι κυρίως πρώτη ύλη παραγωγής των ρητινών μελαμίνης, που απορροφούν πάνω από το 90% της ποσότητάς της.

Η κατάποση μελαμίνης προκαλεί φλεγμονές στα νεφρά, στην ουροδόχο κύστη και στο δέρμα, σχηματισμό κρυστάλλων στα ούρα και πέτρα στα νεφρά. Αυτό έχει αποδειχθεί σε πειραματόζωα, αλλά και μετά  την πρόσφατη (2008) νόθευση του γάλακτος στην Κίνα, με σκόνη μελαμίνης, που οδήγησε έξι βρέφη στο θάνατο και προκάλεσε σε εκατοντάδες χιλιάδες παιδιά βλάβες και σχηματισμό πέτρας στα νεφρά. Οι υπεύθυνοι καταδικάστηκαν και δύο από αυτούς εκτελέστηκαν το 2009. Στην Ευρώπη τέθηκε υπό αυστηρό έλεγχο η εισαγωγή γαλακτοκομικών για παιδιά από την Κίνα.

Ο Διεθνής Οργανισμός Ερευνών για τον Καρκίνο (IARC) κατέταξε τη μελαμίνη από άποψη καρκινογόνου δράσης στην ομάδα 3, που περιλαμβάνει ενώσεις με ύποπτη καρκινογόνο δράση, αλλά μόνο σε πειραματόζωα ή σε καλλιέργειες κυττάρων.

Ο Κώδικας Αλιμεντάριους (Codex Alimentarius), παγκόσμιος οργανισμός για την ασφάλεια των τροφίμων, από το 1963, στον οποίο το 2003 προσχώρησε, ως μέλος, η ΕΕ, καθορίζει ως ανώτατο επιτρεπόμενο όριο μελαμίνης σε τρόφιμα και ζωοτροφές τα 2,5 mg/kg τροφής.

Το ερώτημα βέβαια που προβάλλει, χωρίς απάντηση, είναι: ποιος και για ποιο λόγο επιβάλει την ανάμειξη, έστω και ιχνών μελαμίνης, μέσα στα τρόφιμα;

Ο πολυμερισμός μελαμίνης με φορμαλδεΰδη παράγει θερμοσκληρυνόμενες ρητίνες μελαμίνης (αμινοπλάστες), που ανήκουν στην κατηγορία των ντουροπλαστών. Είναι υλικά που δεν ανακυκλώνονται. Η παλαιότερη μορφή τέτοιων ρητινών είναι η φορμάικα.

Οι ρητίνες μελαμίνης χρησιμοποιούνται για την παραγωγή φύλλων επένδυσης, ως χυτά υλικά και υλικά βαφής, ως υλικά εμποτισμού και ως κόλλες. Είναι άφλεκτα. Η θέρμανση τους στους 100°C, απελευθερώνει στον αέρα φορμαλδεΰδη και μελαμίνη.

Βακελίτης

Ο βακελίτης είναι πολυμερές  φαινόλης – φορμαλδεΰδης (φαινοπλάστης), που μορφοποιείται σε καλούπια με άσκηση πίεσης και θέρμανση. Ανήκει, όπως η μελαμίνη στους ντουροπλάστες και δεν ανακυκλώνεται. Είναι το πρώτο συνθετικό πολυμερές βιομηχανικής παραγωγής, στις αρχές του 20^ου αιώνα.

Ο βακελίτης έχει μεγάλο χρόνο ζωής, και μεγάλη αντοχή στη θερμότητα και σε οξέα, είναι όμως εύθραυστος. Στη μάζα του προστίθενται πληρωτικά υλικά, όπως άλευρα ξύλου ή πετρωμάτων και διάφορες ίνες.

Χρησιμοποιείται σε πάρα πολλές εφαρμογές οικιακού εξοπλισμού (σκεύη, πάγκοι κουζίνας), μηχανολογικού εξοπλισμού, ηλεκτρικών ειδών (διακόπτες, συσκευές, καλώδια), ειδών γραφείου, όπλων και μικροαντικειμένων (κουμπιά).