ΑΝΑΚΥΚΛΩΣΙΜΟΤΗΤΑ

Η ανάγκη μείωσης του οικολογικού αποτυπώματος και της εξοικονόμησης φυσικών πόρων, θέτουν ως προϋπόθεση την πρόβλεψη διαχείρισης των απορριμμάτων των υλικών και των προϊόντων, όταν αυτά ολοκληρώσουν τον κύκλο της ζωής τους.

Η διαχείριση των απορριμμάτων είναι σήμερα παγκόσμιο αλλά και εθνικό πρόβλημα, το οποίο  έχει πάρει διαστάσεις αδιεξόδου. Η επίλυσή του αναζητείται κυρίως στην ανάπτυξη σχετικής τεχνολογίας, ενώ είναι καταρχάς ζήτημα πρόληψης. Για το λόγο αυτό, στην  επιλογή των υλικών κάθε παραγωγικής δραστηριότητας, θα πρέπει να είναι κυρίαρχο κριτήριο, η δυνατότητα ανακύκλωσhς ή επανάχρησης ή αφομοίωσής τους από το περιβάλλον. Η εφαρμογή αυτού του κριτηρίου εξυπηρετεί δύο στόχους:

• την ελαχιστοποίηση του όγκου των απορριμμάτων
• τη μείωση του ρυθμού κατανάλωσης των αποθεμάτων φυσικών πόρων
•  

Συμφώνα με έρευνα του Δικτύου Μεσόγειος SOS, με βάση τη στατιστική επεξεργασία (του Εργαστηρίου Θαλάσσιας Γεωλογίας και Φυσικής Ωκεανογραφίας του Πανεπιστημίου Πατρών) της  καταγραφής, που συμπλήρωσαν εθελοντές καθαρισμού ελληνικών ακτών στο διάστημα 2006-2012, προκύπτει ότι το κυρίαρχο στοιχείο στη σύσταση των απορριμμάτων είναι το πλαστικό, με συμμετοχή 37-51%. Ακολουθούν τα χάρτινα (12-18%), τα μεταλλικά (7-16%) και τα γυάλινα (5-9%) σκουπίδια. Προέρχονται κυρίως από τις δραστηριότητες αναψυχής αλλά και από την αστική ρύπανση.

Χρόνος ζωής απορριμμάτων στη θάλασσα
(από Δίκτυο Μεσόγειος SOS)

ΟΙΚΟΔΟΜΙΚΑ ΑΠΟΡΡΙΜΜΑΤΑ

Τα οικοδομικά απορρίμματα (μπάζα) αποτελούν σημαντικό ποσοστό του όγκου των απορριμμάτων. Απορρίπτονται σε εκτεταμένους χώρους χρήσιμης γης, τους ρυπαίνουν και τους ερημοποιούν. Στοιχεία της Εταιρείας Διαχείρισης Στερεών Αποβλήτων (ΕΕΔΣΑ), δείχνουν ότι τα οικοδομικά απορρίμματα από κατασκευές και κατεδαφίσεις, ανέρχονται στην Ελλάδα σε 5 εκατ. τόνους ετησίως.

Το μεγαλύτερο μέρος τους περιλαμβάνει απορρίμματα:

• τεχνητών προϊόντων από υλικά εδάφους (σκυρόδεμα, τούβλα, κεραμίδια, πλακίδια  κ.ά.)
• υλικών και προϊόντων ξύλου και μετάλλων (κουφώματα, κουζίνες κ.ά.)
• συνθετικών – πλαστικών υλικών (μονώσεις, κουφώματα, είδη εξοπλισμού, πλαστικά φύλλα επικαλύψεων κ.ά.)

Τα οικοδομικά απορρίμματα:

• Καταλαμβάνουν συνήθως εκτεταμένες περιοχές φυσικού εδάφους.
• Εκλύουν τοξικές ουσίες που προέρχονται από υλικά ή προϊόντα συνθετικών πολυμερών (μονώσεις πολυστερίνης ή πολυουρεθάνης, πλαστικά κουφώματα κ.ά.), από βαρέα μέταλλα που περιέχονται στα οικοδομικά υλικά (κάδμιο, χρώμιο, μόλυβδος κ.ά.), από χημικές ενώσεις προσμίξεων υλικών, βερνικιών και συγκολλητικών ουσιών (φορμαλδεΰδη, παρασιτοκτόνα, υλικά πυροπροστασίας κ.ά.).
• Μολύνουν το έδαφος, το υπέδαφος, τα υπόγεια ύδατα και συχνά μεταφέρονται στην τροφική αλυσίδα.
• Εκλύουν εξαιρετικά επικίνδυνες και τοξικές ουσίες (πολυχλωριωμένες διοξίνες, φουράνια κ.ά.) εξαιτίας της ανεξέλεγκτης καύσης τους.

Η ταφή οικοδομικών απορριμμάτων έχει για το περιβάλλον παρόμοιες συνέπειες με αυτές που έχει η υπέργεια εναπόθεσή τους, μόνο που δεν είναι ορατές.

Οι τοξικές τους επιπτώσεις επιβάλλεται  να μειωθούν με την απαγόρευση της παραγωγής και της χρήσης τοξικών οικοδομικών υλών.

Ο όγκος των οικοδομικών απορριμμάτων είναι ανάγκη να μειωθεί δραστικά. Αυτό προϋποθέτει:

• Την επιδίωξη κατασκευής κτηρίων μεγάλου χρόνου ζωής, που επιτυγχάνεται με τη σωστή επιλογή των υλικών κατασκευής τους, με την επιμελή συντήρηση και με την ενεργειακή και αντισεισμική τους επάρκεια. Οι ευτελείς, εφήμερες και ενεργοβόρες κατασκευές, μικρών ή μεγάλων δομικών έργων, επιβάλουν τη διαρκή τους ανανέωση με συνέπεια την επανεπένδυση φυσικών και ενεργειακών πόρων και την επανασυσσώρευση οικοδομικών απορριμμάτων. Βέβαια προωθούνται γιατί ανακυκλώνουν την κίνηση της σχετικής αγοράς, αποφέρουν σημαντικά κέρδη και συντηρούν μία κακώς εννοούμενη ανάπτυξη.
• Την οργανωμένη διαχείριση των απορριμμάτων, το διαχωρισμό, τη βέλτιστη αξιοποίηση και τελική διάθεση της κάθε κατηγορίας αυτών.

ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗ ΟΙΚΟΔΟΜΙΚΩΝ ΑΠΟΡΡΙΜΜΑΤΩΝ

Ο διαχωρισμός των οικοδομικών απορριμμάτων πρέπει να γίνεται με βάση το σχεδιασμό της μελλοντικής τους διάθεσης. Οι βασικοί τρόποι διαχείρισης είναι η ανακύκλωση, η επανάχρηση, η αφομοίωση και η απόρριψη.

Ανακύκλωση

Ανακύκλωση είναι η βιομηχανική επεξεργασία υλικών που προέρχονται από απορρίμματα για την παραγωγή νέων προϊόντων.

Προϋπόθεση για την ανακύκλωση πρέπει να είναι:

• τα απορρίμματα να μην περιέχουν τοξικές ή επικίνδυνες προσμίξεις (π.χ. κάδμιο, αμίαντο, κλπ.)
• η ανακύκλωση να γίνεται με βάση την εκτίμηση  κόστους – οφέλους, ώστε τα προϊόντα της να είναι ανταγωνιστικά στην αγορά.

Επανάχρηση

Επανάχρηση είναι η χρήση τεχνητών υλικών ή προϊόντων, που έχουν ήδη χρησιμοποιηθεί  (δομικά στοιχεία,  πλακίδια, είδη υγιεινής, κουφώματα, προϊόντα εξοπλισμού κ.ά.), με μικρή ή καθόλου επεξεργασία, αρκεί να μην περιέχουν τοξικές προσμίξεις. Η επανάχρηση εξοικονομεί σημαντικούς φυσικούς, κοινωνικούς και οικονομικούς πόρους.

Τα τελευταία  χρόνια, σε μια προσπάθεια ανάπτυξης της επανάχρησης για την μείωση των απορριμμάτων, δημιουργήθηκε το κίνημα «οικολογικής δόμησης» με απορρίμματα, όπως ελαστικά, φιάλες, πλαστικά υλικά κ.ά.. Η δόμηση με απορρίμματα, προϋποθέτει τον βασικό όρο της καθαρότητας των υλικών που χρησιμοποιούνται. Όταν τα υλικά περιέχουν τοξικές προσμίξεις, ή απελευθερώνουν επικίνδυνες εκπομπές (όπως τα λάστιχα αυτοκινήτων ή οι πλαστικές φιάλες), τότε η δόμηση δεν εντάσσεται στην οικολογική. Μειώνει μεν τον όγκο των απορριμμάτων όμως παρακάμπτει ή υποτιμά το σκέλος της υγείας των χρηστών.

Αφομοίωση

Υπάρχουν υλικά, που μετά την αποδόμησή τους επανέρχονται στο χώρο από τον οποίο προήλθαν, δηλαδή  αφομοιώνονται ή ενσωματώνονται στο φυσικό περιβάλλον.  Τα φυτικά ή ζωικά προϊόντα αποσυντίθενται, αφομοιώνονται πλήρως και υποστηρίζουν με τη μορφή βιομάζας την ανάπτυξη νέας ζωής. Το ίδιο συμβαίνει και με τα υλικά εδάφους και υπεδάφους (π.χ. ωμόπλινθοι, άμμος, λίθοι), που ενσωματώνονται στον φυσικό χώρο. Βαρέα μέταλλα, συνθετικά πολυμερή υλικά και προϊόντα της χημικής βιομηχανίας αποδομούνται σε εξαιρετικά μεγάλα χρονικά διαστήματα ή δεν αποδομούνται και δεν αφομοιώνονται.

ΔΙΑΚΡΙΣΗ ΟΙΚΟΔΟΜΙΚΩΝ ΑΠΟΡΡΙΜΜΑΤΩΝ ΣΥΜΦΩΝΑ ΜΕ ΤΗΝ ΠΡΟΕΛΕΥΣΗ ΤΟΥΣ

Κατά την ομαδοποίηση των οικοδομικών απορριμμάτων σύμφωνα με την προέλευσή τους, παρατηρείται ότι:

• Τα απορρίμματα υλικών που προέρχονται από τη χλωρίδα και την πανίδα, είτε ανακυκλώνονται, είτε ξαναχρησιμοποιούνται, είτε ενσωματώνονται στο φυσικό περιβάλλον.
• Τα απορρίμματα υλικών της Γης, εδάφους και υπεδάφους (λίθοι, αδρανή, χώμα, άργιλος) μπορούν να ξαναχρησιμοποιηθούν και άλλα να αφομοιωθούν.

Τα απορρίμματα τεχνητών υλικών που προέρχονται από  πετρώματα (πλίνθοι, κεραμίδια, πλακάκια, μάρμαρα κλπ), είτε ανακυκλώνονται (με θραύση ή κονιορτοποίηση) είτε ξαναχρησιμοποιούνται.

Το σκυρόδεμα μπορεί να ανακυκλωθεί, αρκεί να μην περιέχει επικίνδυνες προσμίξεις. Ο διαχωρισμός σκυροδέματος – χάλυβα στο οπλισμένο σκυρόδεμα είναι εξαιρετικά ενεργοβόρος και υψηλού κόστους. Γι αυτό τα προϊόντα ανακύκλωσής του δεν είναι ανταγωνιστικά στην αγορά.

• Τα απορρίμματα των μετάλλων ανακυκλώνονται, όπως π.χ. το αλουμίνιο. Στην ανακύκλωση του αλουμινίου συμμετέχει το 60 % του αρχικού όγκου του. Η ενέργεια που καταναλώνεται για την ανακύκλωση του είναι σαφώς μικρότερη από την παραγωγή πρωτογενούς αλουμινίου, όμως παραμένει υψηλή.
• Το μεγαλύτερο πρόβλημα υπάρχει στα οικοδομικά απορρίμματα των συνθετικών – πλαστικών υλικών ή  των χημικών προσμίξεων σε υλικά συντήρησης, βαφής, κλπ, τα οποία σε μεγάλο ποσοστό είναι τοξικά και οικοτοξικά. Δεν πρέπει να ανακυκλώνονται ούτε να καίγονται. Η εξουδετέρωσή τους παραμένει μέχρι σήμερα αδύνατη.